Rusya'nın NATO'nun füze kalkanı projesine bir yıl önceki kadar karşı olmadığı; süreçte ve projede yer aldığı takdirde projeye olumlu bakacağı üst düzey yetkililerin demeçlerinden anlaşılıyor.
Esasen Rusya, kalkanın en çok tartışıldığı 2007 yılında Amerika'ya ilginç bir teklifte bulunmuş, Azerbaycan'da Gebele'de bulunan kendi radar üssünün Amerika'nın kalkanına entegre edilmesiyle Çek Cumhuriyeti ve Polonya'da kurulması planlanan radar ve füze üssüne gerek kalmayacağını ileri sürmüştü.
Teklifi yapan da zamanın Devlet Başkanı Vladimir Putin'di. Putin, Amerika'nın füzesavar sisteminin Avrupa ayağını iptal etmesi halinde Gebele'nin ortak kullanıma açılabileceğini söylemiş, böylece Amerika'ya bir teklifte bulunmuş, bu arada sistem için Türkiye'nin ismini de ortaya atmıştı. Azeri tarafı da Rus teklifini desteklemiş, bölgesel güvenlik ve istikrara katkı yapmaktan memnun olacağını ifade etmiş, Ermenistan ise Azerbaycan'ın hem Rusya ve hem de Amerika nezdindeki önem ve ağırlığını artıracağı endişesiyle konudan rahatsız olmuştu.
Rusya'nın teklifine konu olan Gebele radar üssü çok önemli bir üs. Bu üs, başkent Bakü'ye 70-80 kilometre uzaklıkta son derece eşsiz bir coğrafi noktada bulunuyor. Daryal sınıfı radar ve diğer donanımlarıyla balistik ve seyir tipi füzeleri 6.000 km uzaktan bile tespit edebiliyor. Başka bir ifadeyle Gebele üssü, Kuzey Afrika, İran, Irak, Suudi Arabistan, Hindistan, Pakistan, Çin, Avustralya, Hint ve Atlas okyanusları ve tabii Türkiye'yi stratejik anlamda izleyebiliyor, özellikle bu bölgelerden atılacak balistik füzeleri hemen tespit edebiliyor. Ayrıca sadece atışları tespit ve izlemekle kalmıyor, füzelerin seyir rotasını da ölçebiliyor, buna göre füze imha edici sistemleri harekete geçirebiliyor. Radarın Amerika'nın 2001 yılı sonlarında yaptığı Afganistan operasyonunun başlangıcında gemi ve uçaklardan attığı seyir füzelerini ve diğerlerini anında tespit ettiği de söylenmişti, o zaman. Kısacası, Gebele radarı çok etkin bir radar.
Üs bugün bir Rus ön izleme ve radar üssü olarak faaliyette bulunuyor. Esasen Sovyet döneminde kurulduğu 1988 yılından bu yana faaliyette olan üs, Azerbaycan'ın bağımsızlığını kazanmasından sonra da faaliyetlerine devam etmiş, Azeri tarafı da üssün faaliyetlerini hiç durdurmamış, Rusya ile üssün statüsü konusunda anlaşmaya varmaya çabalamıştı.
Taraflar uzun ve çetin müzakerelerden sonra 2007 Haziran ayında anlaşmaya varmış, anlaşma da Azerbaycan Devlet Başkanı İlham Aliyev ve zamanın Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin tarafından imzalanmıştı. Anlaşmayla Gebele hukuki bir statüye de kavuşmuş, Rusya üssü en çok 10 yıl süreyle yılda 7 milyon dolar kira karşılığında kullanma hakkını elde etmişti. Aynı anlaşmayla Azeri tarafı, üssü denetleme ve ortak kullanım haklarına da kavuşmuştu.
Bazı özelliklerini ve kalkanla ilgili geçmiş bağlantısını bugün verdiğim Gebele konusu, esasen Amerika ve Rusya arasında güncelliğini fazla kaybetmemiş önemli bir konu. Bunu da geçen eylül ayında Washington'ı ziyaret eden Rusya Savunma Bakanı Serdukov'un Gebele'yi mevkidaşı Gates ile ele aldığı yönündeki haberlerden biliyorum.
Haberlerde Gates'in 'Amerika'nın Gebele'yi Rusya ile ortaklaşa kullanma konusunda çok ilgili olduğu' yer alıyordu. Hatta Gates, Interfax'a verdiği demeçte şunları söylemişti: "... Biz Gebele radarıyla çok ilgileniyoruz. Bu konu hakkında konuşuyoruz. İncelemeler yapmak üzere radara uzman heyet gönderdik. Füze hareketleriyle ilgili bilgilerin paylaşılacağı Moskova merkezli bir data merkezi hakkında da konuştuk. Rusya ile birlikte çalışacağımız birkaç alan var sanırım."
Gates, Gebele ile ilgili olarak kısa bir süre önce böyle konuştuğuna göre, tarafların konuyla ilgili görüşmelerinin halen devam ettiği söylenebilir. Bu da bize Gebele'nin, kalkan sistemi konusunda önemli bir unsur olarak kalmaya devam ettiğini gösterir. Şayet Gebele, kalkan projesinde bir rol oynayacaksa, Rusya ve Amerika'yı belli ölçülerde bir araya getirecekse bu şüphesiz bizi de ilgilendirir; zira Gebele'nin projeye entegrasyonu bugün konuşulan durumu büyük ölçüde değiştirebilir.
Bu bakımdan Gebele konusunu biz de dikkate almalı, konuyla ilgili gelişmeleri yakından izlemeliyiz. Bu yüzden ben bugün eskiden çok yazdığım Gebele'yi ilgisi dolayısıyla hatırlatmış olayım.
