15 Nisan 2016 tarihinde Savunma Sanayi Mustesarligi (SSM) web sitesinde sessiz sedasiz bir duyuru yayinlandi [1]:“Operatif Sınıf İnsansız Hava Aracı (İHA) Projesi Alt Sistem Çözümlerine İlişkin Duyuru
Müsteşarlığımız tarafından başlatılan bir proje kapsamında geliştirilecek olan operatif sınıf İnsansız Hava Aracı (İHA) Sistemi’nde azami ölçüde milli teknolojik kabiliyetlerin kullanılması amaçlanmakta olup; bu çerçevede, milli imkânlarla geliştirilmesi hedeflenen öncelikli alt sistemler aşağıda yer almaktadır:
Turboprop motor ve ECU FADEC
GNSS Tabanlı Olmayan Yedek Seyrüsefer Sistemi
Füze İkaz Sistemi
Algıla ve Kaçın Sistemi
Geniş Bant Uydu Haberleşme Sistemi
Otomatik Kalkış İniş Sistemleri
Yüksek Çözünürlüklü Kamera (EO/IR LD/LRF/LP/LI)
Geniş Alan Gözetleme Sistemi
Elektronik Destek Podu ve Elektronik Destek Yer Destek Sistemi
SAR Sistemi (SAR/ISAR/GMTI/DMTI) ve SAR Hedef Kıymetlendirme Sistemi…”
Aslinda cok siradan gorunen bu duyuru Turkiye icin, hem yeni bir IHA sinifinin hem de IHA’lar icin yeni bir gorev taniminin habercisidir.
IHA’larin gunumuz rutin gorevi olan IGK (Istihbarat Gozetleme Kesif, ISR) ve silahli saldiri gorevlerini bir kenara birakip bu yeni gorev tanimina yonelik kritik gereklilikler ve “IHA Sistemleri Yol Haritasi”ndaki [2] yerinden bahsedecegim.
Gunumuz IHA Siniflandirmasi
Gunumuz IHA siniflandirmasi, agirlik ve gorev yuksekligine gore yapilmaktadir.
Ancak IHA’larin kabiliyetleri ve gorev tanimlari arttikca bu siniflandirma yeterli olmamaya baslamistir.
Ornegin, Bayraktar TB2 650 kg azami kalkis agirligi ile taktik sinifta yer almasina ragmen, 24 saat ucus veya 27.000 feet yukseklik degerlerini saglayarak taktik siniftan cok MALE sinifina yaklasmistir. Hatta silahlanarak saldiri/muharebe sinifi gerekliliklerinin cok sinirli bir parcasini da ustlenmistir.
Tum bu gereklilikler IHA’lar icin yeni bir sinif tanimlamasi gerekliligini ortaya koymaktadir.
Bunun icin “IHA Sistemleri Yol Haritasi” [2] yayinlanmistir.
Gelecegin IHA Siniflandirmasi
Gelecegin IHA sistemleri gorev ozelliklerine gore siniflandirilacaktir.
Operatif IHA sistemleri, asli olarak, Hava Kuvvetleri tarafindan kullanilacak sistemlerdir. Hava Kuvvetleri gorevlerinin yaninda diger kuvvetlerin destegi icin de kullanılabilecektir.
SSM, operatif olarak adlandirarak, yeni IHA siniflandirmasini uygulamaya gecirdigini gostermektedir.
Operatif IHA Sistemleri
Operatif IHA sistemlerinin kullanilacagi hava harekat gorevleri ve bunlarin dunyadaki muhtemel uygulama baslangic zamanlari asagida verilmistir [2].
Gunumuzde IGK odakli IHA uygulamalarini, once destek odakli hava harekat gorevleri, sonrasinda ise Hava Kuvvetlerinin asli hava harekat gorevleri takip edecektir.
Hava Kuvvetlerinin asli unsuru olan savas ucaklarinin insansiz versiyonlari, 2035 yili ve sonrasinda gorulmeye baslanacaktir.
Hava harekat gorevleri icerisinde yakin tarihte baslayanlar, muharebe arama kurtarma (MAK) dir.
MAK Gorevi
MAK, dusman kontrolundeki bolgede mahsur kalmis dost personelin yerinin tespit edilmesi, gerekli yasam ve destek malzemesinin atilmasi ve personelin kurtarilmasi amaciyla icra edilen hava harekatidir.
Dusman hava savunma tehdidinin belirli bir seviyede oldugu bolgelerde icra edilen bu gorev icin cesitli IHA sistemleri kullanilabilir.
Bu maksatla kullanilacak operatif IHA sistemlerinde kendini koruma kabiliyetine ilave olarak dost personelin yerinin tespit edilmesini sağlayacak sistemler ve cesitli hava-hava ve hava-yer muhimmatlari da olmalidir.
Gelecegin IHA Sistemleri Icin Gereksinimler
Bu gereksinimler ana basliklari ile asagidaki gibidir [2]:
• Otonomi ve yapay zeka
• Gelismis insan-makine arayuzu ve beyinle kontrol
• Emniyetli haberlesme
• Alternatif kontrol ve veri linkleri
• Gelismis seyrusefer sistemleri
• Gelismis otomatik kalkis ve inis sistemleri
• Emercensi inis sistemi
• Algila ve kacin sistemi
• Yere carpmayi onleyici sistem
• Dusuk gorunurluk
• Kendini koruma kabiliyeti
• Gelismis faydali yukler
• Gelismis veri isleme
• IHA silahlari
• Yuksek irtifada uzun sureli ucus kabiliyeti
• Gelismis guc ve guc aktarim sistemleri
• Idame/isletme maliyetini azaltici teknolojiler
SSM Duyurusu
Yeni IHA siniflandirmalarindan baslayip, operatif IHA’lari, MAK gorevlerini ve sistem gereksinimlerini anlattiktan sonra konumuza geri donup SSM duyurusu ve pratikteki uygulamalar ile iliskilendirelim.
Yukarida anlattigim ve MQ-9 Reaper orneginde de verdigim uzere oncelikle; Reaper benzeri, 5.5 ton azami kalkis agirligina, 1.800 kg civari gorev yuku kapasitesine sahip, turboprop motorlu bir operatif IHA gelistirmeyi hedefledigimiz gorulmektedir.
Bu IHA veya bir varyantini, rutin IGK veya silahli saldiri gorevlerinin yaninda, yeni bir gorev tanimi olarak MAK destek gorevleri icin de kullanmak istedigimiz anlasilmaktadir.
Cunku IGK ve silahli saldiri gorevleri, dusman hava tehditinin bulunmadigi/cok cok sinirli oldugu alanlarda veya yuksekliklerde ifa edilmekte, guclu oz savunma sistemleri kullanilmamaktadir.
“Fuze Ikaz Sistemi” isteri ise hedef bolgede belirli bir seviyede hava tehditi potansiyelinin varligina isarettir.
Duyurudaki, konumuzla ilgili kritik isterlerin uzerinden gecersek:
• Turboprop motor:
MQ-9 Reaper 900 shp gucunde, Honeywell TPE331-10GD turboprop motor ile donatilmistir [3].
Biz ise, SSM Gaz Turbin Motor Yol Haritasi’na gore 2016-2022 arasi 1.000 shp guc ureten, turboprop motor gelistirmeyi planlamaktayiz.
Bu motor yeni platformda da kullanilacaktir.
• GNSS Tabanli Olmayan Yedek Seyrusefer Sistemi
Son derece zayif bir sinyale sahip olan Kuresel Navigasyon Uydu Sistemi (GNSS) kolayca karistirilabilmektedir.
Ayrıca, GNSS sinyaline gore daha guclu sinyaller yayimlanarak aldatma da yapilabilmektedir.
Gelecekte elektromanyetik spektrumu kullanmanin daha zor olacagi ongorusunden hareketle, kolayca karistirilamayan, guvenilirlik seviyesi daha yuksek ve yedekli seyrusefer sistemlerinin gelistirilmesi gerekmektedir.
Cografi referanslari ve/veya RF enerji kaynaklarini kullanarak kestirme yontemiyle konum belirleme ve yon bulma one cikan cozumlerden biridir.
Ornegin, BAE Systems firmasi tarafindan gelistirme calismalari devam eden NAVSOP seyrusefer sistemi; alcak yorungede bulunan uydu, Wi-fi, GSM, radyo ve TV sinyallerinden faydalanarak konum bilgisi uretebilmektedir.
• Fuze Ikaz Sistemi
Dusman hava savunma tehdidinin belirli bir seviyenin ustunde oldugu ortamlarda gorev yapacak IHA sistemlerinde yeterli seviyede kendini koruma kabiliyeti olmasi gerekmektedir.
Yuksek manevra kabiliyetine ilave olarak; dusman tehditlerini tespit eden, karistiran, aldatan ve etkisiz hale getiren aktif ve pasif koruma sistemlerine ihtiyac vardir.
Kendini Koruma Sistemi genelde su alt sistemlerden olusur:
- Fuze ikaz sistemi (MWS)
- Radar ikaz alicisi (RWR)
- Lazer ikaz alicisi (LWR)
- Karsi tedbir atma sistemi (CMDS)
- Kizilotesi karsi tedbir sistemi (IRCMS)
- Radar frekans karistirici (RF Jammer)
• Algila ve Kacin Sistemi
Yer Kontrol Istasyonu’nda gorev yapan IHA pilotlarinin durumsal farkindaligi cok sinirlidir. IHA, uzerindeki kameralarla kisitli cevre kontrolu yapabilmektedir.
Bu nedenle, muhtemel bir hava carpismasi tehlikesinde, pilot mudahalesi olmadan otomatik olarak kacinma yapabilecek, Trafik Uyari ve Carpisma Onleme Sistemi (TCAS) veya Otomatik Bagimli Gozetim-Yayin (ADS-B) benzeri bir Algila ve Kacin Sistemi’ne ihtiyac olacaktir.
Algila ve Kacin Sistemi, ozellikle yolcu ucaklari olmak uzere bircok farkli tip ticari ucakta kullanilmaktadir.
Bu sistemin IHA’larda kullanimina yonelik gelistirme ve test calismalari dunyada devam etmektedir.
Tahmin ve Ongoruler
Bu duyuruda, operatif IHA ile ilgili;
• Govde (fuselage)
• Bazi aviyonik suitler
• “Gelecegin IHA sistemleri icin gereksinimler” kisminda tanimlanip da bu duyuruda adi gecmeyen diger alt sistemler
talep edilmemektedir. Buradan da bunlarin mevcut veya bir(cok) firma temin edilebilecegini dusunebiliriz.
Isterlerden bazilari da Turkiye’de sadece 1 veya 2 firma tarafindan yapilabilmektedir.
Bu duyuru prototip yapimina yonelik degildir, ancak eksiklere yonelik duyuru yapilmasina bakarak, operatif IHA gelistirilmesi konusunda bir firmanin fizibilite etudu veya kavramsal tasarim asamasinda olmasi ihtimal dahilindedir.
Azami olcude millilestirme yonunde bir duyuru yapildigina gore, bugune kadarki davranis tarzimizi da gozonune alarak, yabanci komponentlerle alt sistemlerin zaten on calisma asamasinda olmasi ihtimal dahilindedir. IHA’yi 3-4 yil icerisinde operatif hale getirmek amaclaniyorsa, Hurkus’ta da kullanilan Pratt & Whitney PT6 serisi motorla baslanilmasi neredeyse kesin gibidir.
24 Aralik 2015 tarihinde yapilan “Gelisen Teknolojilerle Birlikte Turkiye’nin IHA Yol Haritasi” konulu panelde yaptiklari aciklamalara istinaden, Baykar’in operatif IHA ana platformu ve bazi alt sistemler icin pratikte zaten calismalara baslamis oldugunu dusunmekteyim.
